Cel projektu

• Cel projektu
• Obszar badań
• Zadania projektu
• Partnerzy projektu
• Aktywności
• Kontakt

Konferencja
Renaturyzacja mokradeł na terenach chronionych. Aspekty naukowe, społeczne i przyrodnicze. 17-18 marca 2011, Izabelin Zobacz plakat

Zrównoważony rozwój wraz z ochroną środowiska należą do priorytetowych obszarów badań naukowych, co wynika z konieczności przeciwdziałania negatywnemu oddziaływaniu antropopresji na środowisko. Jednym z istotnych aspektów tych badań są badania na rzecz ochrony i przywracania bioróżnorodności. Do szczególnie zagrożonych obszarów należą tereny mokradeł stanowiące siedliska wielu cennych gatunków roślin i zwierząt. Wykonywane w przeszłości melioracje odwadniające i regulacje cieków wodnych skutkują negatywnymi zmianami warunków wodnych prowadzącymi do trwałych negatywnych zmian flory i fauny.

Jednym z najbardziej unikalnych i cennych terenów mokradłowych w Polsce, zagrożonych degradacja przyrodniczą jest obszar Kampinoskiego Parku Narodowego (KPN). Walory przyrodnicze tego terenu doceniono już początkach ubiegłego stulecia, gdy rozpoczęto tu liczne prace badawcze. Związani z tym terenem przyrodnicy, doceniając potrzebę ochrony tego obszaru, doprowadzili do utworzenia, już w latach trzydziestych ubiegłego wieku, jednego z pierwszych w Polsce rezerwatów przyrody, a w roku 1959 do utworzenia KPN, drugiego co do wielkości parku narodowego w Polsce. Powierzchnia Parku wynosi 38 500 ha, w tym 4 640 ha obszarów ochrony ścisłej. Strefa ochronna Parku ma powierzchnię 37 800 ha. Występujące na terenie Parku obszary mokradłowe i wydmy stanowią najbardziej charakterystyczne elementy tutejszego krajobrazu. Tak kontrastowe środowiska sprzyjają istnieniu bogatej mozaiki licznych siedlisk, środowisk oraz zbiorowisk roślinnych, co z kolei sprzyja różnorodności świata roślin i zwierząt. Na terenie Parku stwierdzono występowanie około 1370 gatunków roślin naczyniowych, w tym 74 gatunki podlegające ochronie całkowitej i 20 gatunków chronionych częściowo.

Na terenie parku udokumentowano około 3000 gatunków zwierząt. Spośród bezkręgowców występują 22 gatunki zagrożone, 28 gatunków objętych ochrona prawną, 13 gatunków nowych dla nauki i 16 gatunków nowych dla Polski. Z powodu swej różnorodności biologicznej, obszar KPN został w 1999 r. uznany przez Parlament Europy za europejską ostoję ptaków i europejski węzeł ekologiczny, a w roku 2000 został wpisany na listę rezerwatów biosfery UNESCO. Natomiast w 2004 r. KPN stał się częścią europejskiej sieci ekologicznej Natura 2000 (kod obszaru PLC 140001) stanowiąc, na podstawie Dyrektywy ptasiej UE obszar specjalnej ochrony ptaków oraz na podstawie Dyrektywy Siedliskowej, specjalny obszar ochrony siedlisk

Pierwotne stosunki przyrodnicze panujące na tym obszarze zostały zakłócone poprzez osuszanie i zamianę mokradeł na łąki i pastwiska. W ostatnich dekadach do istniejących już zagrożeń doszła presja urbanizacyjna związana z bliskością aglomeracji warszawskiej, skutkująca między innymi: zmianą użytkowania terenu, dodatkowymi poborami wód gruntowych i zanieczyszczeniem ściekami. Również obserwowane zmiany klimatyczne mogą przyczynić się do zmniejszania zasobów wodnych. Obniżenie poziomu wód gruntowych jest jednoznacznie uznawane za największe zagrożenie dla przyrody KPN. Istotnym zjawiskiem jest nie tylko samo odwodnienie, ale konsekwencje tego procesu: hydrologiczne, hydrogeologiczne, geochemiczne, geobotaniczne i biocenotyczne, które przy braku działań odwracających proces osuszania doprowadzą do nieodwracalnych zmian w bioróżnorodności puszczy.

Unikatowa w skali świata specyfika, bogactwo zasobów przyrodniczych KPN, występujące zagrożenia dla tych zasobów oraz potrzeba opracowania naukowych podstaw planu ochrony Parku spowodowały, że liczne zespoły badawcze z wielu renomowanych ośrodków naukowych prowadzą od wielu lat obszerne badania na tym terenie gromadząc wiedzę na temat zasobów naturalnych Parku i zachodzących w nich zmian.

Aby zachować florę i faunę, różnorodność biocenoz i ich mozaikę oraz niepowtarzalne walory krajobrazu i bogactwo form geomorfologicznych, na terenie Parku podjęto, w oparciu o zgromadzoną wiedzę, różnego rodzaju działania z zakresu ochrony przyrody. Między innymi, wprowadzono zabiegi ochronne mające na celu odtwarzanie zakłóconych stosunków wodnych. Działania te polegają przede wszystkim na podnoszeniu poziomu wody i zatrzymaniu jej na obszarze Parku przez urządzenia piętrzące na niektórych ciekach wodnych. Prace te mają charakter wycinkowy i niejednokrotnie, poprawiając stosunki wodne w wybranych obszarach, mają negatywny wpływ na inne siedliska bądź wywołują konflikty z innymi użytkownikami tego obszaru, jak np. rolnictwem, leśnictwem, ekoturystyką czy ludnością zamieszkującą te tereny.

Zgodnie z ocena wynikającą z systemu monitoringu KPN proces degradacji walorów przyrodniczych, zwłaszcza siedlisk hydrogenicznych nie tylko nie został powstrzymany, lecz się pogłębia. Ze względu na międzynarodową wagę i skalę podejmowanej problematyki istnieje pilna potrzeba opracowania naukowej, kompleksowej metodyki doboru działań renaturyzacyjnych prowadzących do powstrzymania degradacji przyrody oraz do poprawienia stanu bioróżnorodności w zagrożonych obszarach mokradłowych Parku. Metodyka ta, wykorzystując wyniki dotychczasowych badań, pozwoliłaby na zdefiniowanie stanu docelowego środowiska, uwzględnienie istniejących ograniczeń: wodnych, glebowych oraz społeczno-ekonomicznych oraz na opracowanie, jako produktu finalnego, założeń przyrodniczo-technicznych dla planowanych działań renaturyzacyjnych. Opracowanie proponowanej metodyki wymaga interdyscyplinarnych, kompleksowych badań naukowych, które poszerzyłyby wiedze teoretyczna i eksperymentalną, a jednocześnie wykorzystując najnowsze techniki informatyczne doprowadziłyby do stworzenia nowych, zintegrowanych narzędzi do badania i modelowania zjawisk zachodzących w ekosystemach bagiennych i ich otoczeniu. Badania te prowadzone będą przez kilka partnerskich ośrodków naukowych, zespół Parku Narodowego oraz organizacje pozarządowe.

Grupami docelowymi projektu będą, więc instytucje zajmujące się badaniami i ochroną obszarów mokradłowych w wielu krajach. Proponowane badania realizowane będą w pięciu etapach stanowiących kolejne działania:

1. ocena stanu obecnego,
2. identyfikacja stanu docelowego,
3. identyfikacja ograniczeń,
4. metody osiągnięcia celu oraz ocena skutków działania,
5. założenia przyrodniczo-techniczne działań renaturyzacyjnych.

Zaplanowane w projekcie zadania realizowane będą przez siedem współpracujących ze sobą grup badawczych wyspecjalizowanych w zakresie:

• wód powierzchniowych,
• wód podziemnych,
• gleb,
• roślinności,
• zagadnień społeczno-ekonomicznych,
• działań technicznych i działań przyrodniczych.

Zespołem dodatkowym będzie grupa dokumentacji Geograficznych Systemów Informacyjnych (GIS) i baz danych.

Wymienione powyżej działania zostaną wykonane przy użyciu jedenastu głównych narzędzi służących do osiągnięcia bezpośrednich celów projektu: założeń przyrodniczo-technicznych dla działań renaturyzacyjnych na terenie KPN oraz systemu zintegrowanego systemu oceny działań renaturyzacyjnych, który może być stosowany na innych obszarach chronionych zawierających siedliska mokradłowe.

Opracowane narzędzia stanowić będą wytworzone efekty projektu - należeć do nich będą:

• dynamiczny model bilansowy wód powierzchniowych wraz z zobrazowaniem sieci hydrograficznej,
• 3D model hydrogeologiczny i hydrochemiczny,
• mapa historycznej sytuacji hydrologicznej i siedliskowo-roślinnej,
• mapa gleb i procesów glebowych,
• mapa roślinności i procesów sukcesji,
• katalog działań technicznych,
• katalog działań przyrodniczych,
• mapa przestrzennej planowanych działań,
• mapy rejonów konfliktowych z wyznaczeniem rodzajów konfliktów,
• mapy oceny jakości terenów mokradłowych
• metamodel działań renaturyzacyjnych.